FLEUR-DE-LİS (ZAMBAK ÇİÇEĞİ)
Özellikle Fransız kökenli hanedanlık armalarında ve bayraklarında sıkça kullanılan stilize Zambak sembolüdür. Fleur Fransızca "çiçek", Lis(Lys) de "zambak" demektir. Zambak- en güzel çiçek ve birçok erdemin sembolüdür. Mitolojide Heracles'in Hera'nın memesinden süt emerken yere dökülen damlanın beyaz zambak kullanımı yaygındır.
Avrupa’dan Amerika’ya birbirinden çok farklı coğrafyalarda yer alan bu güzel yerlerin bir ortak noktası var. İlk cümlemde de bahsettiğim çiçek figürü: Fleur-de-lis. Fransızca olan bu kelimenin tam çevirisi ‘zambak çiçeği’ veya ‘süsen’dir. Zambak Çiçeği’nin yaygın kullanımına belki de en güzel örnekler Bosna Hersek’in eski bayrağı, Rönesans İtalyası’nın en önemli şehir devletlerinden birisi olan Floransa’nın arması ve hatta Amerika’da NFL’de (Ulusal Futbol Ligi) mücadele etmekte olan New Orlians Saints takımının logosu olabilir.
Mimaride de süsleme motifi olarak Bizans dahil sıklıkla kullanılır. Örneğin Ayasofya'nın bahçesindeki 2.Ayasofya kalıntılarının arasında üzerinde zambak süslemesi olan parçaları görmek mümkündür.
Zambak- en güzel çiçek ve birçok erdemin sembolüdür. Farklı ulusların kültüründe zambak şunları sembolize eder:
Bu çiçek tüm dünyada sevilir. Zambak, adını eski kelt dilinde"beyazlık" ("beyaz-beyaz") anlamına gelen "li-li"den aldığı düşünülmektedir. Zambak, eski Mısırlılar tarafından hiyerogliflerde tasvir edilmiştir, orada umudu ve özgürlüğü eski Yahudilerde bu çiçek çok sevilir ve iffet sembolüymüş.
Roma İmparatorluğu'nda zambak tasviri paraları süslermiş ve bu çiçeklerden yapılan taçlar yeni evlenenlerin başına mutlaka yerleştirilmiş.
Fransızlar için zambağın tarihsel bir önemi vardır. O kraliyet gücünün amblemiydi, Fransa'ya ise zambak krallığı denirmiş.
Katolik dünyasında, İsa genellikle azizlere zambak verirken tasvir edilmektedir, bu durumda bu çiçek şefkati sembolize eder.
Hıristiyanlıkta, zambak saflığı ve masumiyeti temsil eder; Meryem Ana'nın sembolüdür. Efsaneye göre, Başmelek Cebrail elinde bir beyaz zambak ile Müjde gününde Meryem'e göründü.
Eski Rusya'da, beyaz zambak iffet ve saflık sembolü olarak kabul edilirmiş. Barış sembolü olarak da değer verilmiş.
Beyaz zambak saflık, iffet, uyum, asillik anlamına gelir. “ahlak için!” Uluslararası Toplumsal Hareketin sembolü olarak zambak bu anlamları ifade eder.
Amerikan futbolu takımını – temsil ettiğine inanılan bu çiçeğin hikayesi nedir? Nasıl oluyor da bu farklılıkları aynı sembol temsil edebiliyor?
Bunu anlayabilmek için sanırım ilk olarak Fleur-de-Lis’in nerede, ne zaman ve ne amaçla kullanıldığına bakmamız gerekiyor. Zambak çiçeği zaman içerisinde birçok kez kullanılmış olsa da tarih sahnesine Frankların ilk kralı I. Clovis ile çıkmıştır. Rivayete göre Clovis M.S. 496 yılında vaftiz edildiği sırada Meryem Ana tarafından cennetten kendisine zambaklar gönderilmiştir. Yine aynı anlatıya göre cennetten gönderilen zambaklar Clovis’in armasında bulunan hilallerle ‘mucizevi’ bir şekilde yer değiştirmiştir. Tabii ki böyle mucizevi bir olayın ardından zambak çiçeği ya da diğer adıyla fleur-de-lis de doğal olarak daha ‘kutsal’ bir kimliğe bürünmüştür.
Fleur-de-lis her ne kadar Fransızlar tarafından benimsenmiş olsa da Avrupa sınırları içinde uzun süre boyunca kullanıldığı için Frenk devletlerinin sınırlarını da aşmış ve başka hanedanlar tarafından da kullanılmıştır. Bunun en çarpıcı örneği de Floransa olacaktır. Floransa’da da kullanılan fleur-de-lis – her ne kadar zambak çiçeği olsa da – Fransızlar tarafından kullanılan armadan biraz daha farklı resmedilmiştir. Renk ve şekil itibariyle daha farklı olan Floransa amblemi de günümüze kadar gelmiştir. Burada bir başka farklılık ise armanın herhangi bir hanedan ya da kraliyeti değil şehrin kendisini temsil ediyor olmasıdır. Bu arma şehirle o kadar bütünleşmiştir ki, bugün Serie A (İtalya 1. Futbol Ligi) takımlarından ACF Fiorentina takımı da logosunda fleur-de-lis’i kullanmaktadır.
Fransa Krallığı, Bosna Hersek, Floransa ve Fiorentina’yı sembolize etmesinin yanı sıra daha öncede bahsettiğim gibi Fleur-de-Lis aynı zamanda Kuzey Amerika’da da sıklıkla karşımıza çıkıyor. Süsenin karşımıza çok sık çıktığı bir başka coğrafya ise Kanada. Kanada’nın doğusunda yer alan Quebec Eyaleti de mavi arkaplanın üzerine beyaz bir haç ve haçın 4 parçaya ayırdığı kısımlar üzerinde de birer tane süsenin bulunduğu bir bayrak ile temsil ediliyor. Gelgelelim, Fleur-de-Lis’in hikayesi nerede başlamış olursa olsun, günümüzde geldiği nokta çok kapsayıcıdır. Hatta ve hatta tarih üstü bir kimlik kazanmıştır.
KARTAL SEMBOLU
İnsanlık kültüründe önemli bir yere sahip olan kartalın, Altay mitolojisinde kendisinden ilk insanın türediğine inanılan canlı olduğu görülür. Hatta bugün hâlâ Garuda adıyla anılan; gövdesi, kol ve bacakları insan biçimli, kartal başlı, kartal gagalı ve kartal biçimli kutsal kuş; Endonezya, Tayland ve Moğolistan’ın milli sembolü olmaktadır. Altay mitolojisinde kartala birçok tanrısal nitelikler verildiği gibi, Zerdüşt inancı onun, Tanrı Vayu’nun kılığına girdiği hayvan olduğunu kabul etmiştir. Şaman inancında Göktanrı olduğuna inanılan Kartal’ın, mitolojilerde çoğunlukla koruyucu ruhun ve adaletin simgesi olduğu görülür. Kartal aynı zamanda hükümdarları ya da beyleri temsilen arma ve bayraklarda sık sık bir güç unsuru olarak yer almıştır.
Türk kültürü bilindiği üzere uzun ve köklü bir geçmişi taşır. Bu kültür yüzyıllar boyunca temas ettiği çeşitli medeniyetler ve geçirdiği evrimler neticesinde sosyal ve ekonomik değişikliklere uğramış, fakat yine yüzyıllar boyunca da bazı değer unsurlarını kaybetmeden koruyabilmiştir.
Hayvan üslubu Türklerin görsel kültüründe asırlarca varlığını koruduğu gibi bozkırda gelişmiştir. Buradan Orta ve Ön Asya’ya kadar yayılmış ve geniş bir coğrafyaya dağılmıştır. Çin sınırından Orta Avrupa’ya kadar uzanan geniş bozkırlarda etkili olmuş, bu bölgelere hâkim olan Türk topluluklarını da yüzyıllarca etkilemiştir. Bozkır sanatına dayanan ve burada yaşayan Türklerin hayat şartlarına uygun olarak hayvanlara yakın ilgilerinden doğmuştur.